Akcent logiczny nadaje jednoznaczny sens zdaniu
O akcencie gramatycznym była już mowa wyżej. Co to jest akcent logiczny, albo myślowy? W każdym zdaniu spotykamy się z różnymi jego częściami, np. podmiot, orzeczenie, dopełnienie itp. Te elementy w różnych zdaniach mają różną wartość znaczeniową. W każdym zdaniu tkwi jakaś jedna myśl, idea, która może być wyrażona przez różne części zdania. W czasie publicznego czytania słowo, które wyraża istotną myśl, powinno być odpowiednio wyodrębnione. to znaczy powinno być akcentowane. Akcent logiczny wykonujemy: przez wzmocnienie siły głosu, zmianę wysokości tonu, przez wydłużenie wypowiedzenia go (ritardando) lub przez przerwę przed i po danym wyrazie.
Zadaniem lektora jest znalezienie tego wyrazu w zdaniu, który decyduje o sensie i odpowiednie wyodrębnienie głosowe. Prawidłowy podział akcentów warunkuje poprawne odczytanie intencji autora oraz poprawność przyjęcia treści przez słuchaczy. Akcent położony na słowie niewłaściwym zniekształca sens zdania. Każde zdanie posiada wieloraką treść, dopiero akcent logiczny wyznacza mu jednoznaczną wartość. Np.: Jesteśmy dziećmi Boga. Akcentując słowo – jesteśmy – stwierdzamy w zdaniu fakt dokonany, np. przez chrzest święty. Akcentując słowo – dziećmi – zmieniamy sens zdania i wyrażamy nasz stosunek do Boga. Natomiast kiedy akcent położymy na słowie – Boga – wtedy wyrażamy jeszcze coś innego, a mianowicie to, że należymy do Boga, a nie do kogoś innego.
Czytając bez akcentów logicznych stajemy się niezrozumiali, lecz błędem jest również dawanie w zdaniu akcentu zbyt wielu wyrazom. Wtedy akcenty logiczne tracą na znaczeniu, podobnie jak gdyby w gazecie nie tylko nagłówki, ale i większa część treści była podana tłustym drukiem.
Jak znaleźć w zdaniu słowo istotne? W czasie przygotowania perykopy staramy się zrozumieć sens zdania, czytając cicho. Następnie pytamy, które słowo ten sens wyraża. Np. Jesteśmy dziećmi Boga. Autor pragnie nam powiedzieć, iż nasz stosunek do Boga po chrzcie św., jak również na mocy stworzenia jest taki, jak stosunek syna do ojca. Pytam teraz kim jestem w stosunku do Boga. Jestem dzieckiem, a więc słowem akcentowanym w tym zdaniu jest słowo – dziećmi.
Inne wskazówki odnośnie akcentu logicznego:
- Z natury swej akcentowane są apostrofy i inwokacje np. Zaprawdę – ten jest Syn Boży.
- Słowa łączące: jak, wszystko, każdy po wymienieniu. Np. Gwiazdy, rośliny, zwierzęta, ludzie – wszystko to jest dziełem Boga. Słowa w zdaniach, które mają mobilizować, są akcentowane, np. Chrześcijanie powinni być – bohaterami.
- Odpowiedź w zdaniu pytajnym nosi akcent np. Spotkało kogoś z was nieszczęście – niech się modli (Jk 5,13).
- Słowa przeciwstawne w zdaniu są akcentowane np. Kto nie jest ze mną, przeciwko mnie jest.
- Rzadko akcentujemy w zdaniu przeczenia: nie nigdy, żaden itp. gdyż samo przeczenie ma z natury dostateczną siłę. Również rzadko akcentujemy przymiotnik określający rzeczownik, a stojący przed nim, gdyż akcent taki wywołuje nienaturalny patos, np. Grzech człowieka zadał Chrystusowi straszny cios.
- Siłę akcentu należy stopniować zależnie od wartości słowa. Należałoby jednak uważać, by na tym punkcie nie przesadzić. Akcenty bowiem wyrażone zbyt wielką siłą i ekspresją, rażą słuchaczy oraz łamią zdanie.
- Również akcenty należy zaznaczyć w przygotowywanym tekście podkreśleniem wyrazu jeden lub dwa razy, w zależności od siły akcentu. [W niniejszych pomocach podwójne podkreślenie podajemy jako podkreślenie i wytłuszczenie tekstu.]
Przykład akcentowania logicznego w perykopie na pierwszą niedzielę adwentu, czytanie drugie, cykl C (1 Tes 3, 12 – 4, 2):
Pan niech pomnoży liczbę waszą i niech spotęguje waszą wzajemną miłość dla wszystkich, jaką i my mamy dla was; aby serca wasze utwierdzone zostały jako nienaganne w świętości wobec Boga, Ojca naszego, na przyjście Pana naszego Jezusa wraz ze wszystkimi Jego świętymi.
A na koniec, bracia, prosimy i zaklinamy was w Panu Jezusie, abyście tak postępowali, stając się coraz doskonalszymi, jak od nas przejęliście w nauczaniu sposób postępowania waszego i podobania się Bogu. Wiecie przecież, jakie nakazy daliśmy wam przez Pana Jezusa.
Dlaczego postawiono akcenty na słowa: wzajemna miłość, utwierdzone, przyjście, doskonalszymi, nakazy. Dlatego, bo treść urywka jest następująca: miłość jest motorem wszystkiego, przez nią też zostajemy utwierdzeni w świętości, która jest godną szatą na przyjście Pana. Adwent jest oczekiwaniem na przyjście Chrystusa. Jednak nie możemy czekać biernie, ale coraz bardziej mamy się udoskonalać, zwłaszcza teraz w adwencie, według nakazu Jezusa. Słowa akcentowane wyrażają tę właśnie treść.